Jabłka i historia sadownictwa

Liczba odwiedzających: 18068

Termin „jabłka grójeckie” odnosi się do ponad 40 odmian pochodzących z tzw. regionu grójeckiego. Owoce te posiadają charakterystyczne cechy: wielkość, miąższ, ale przede wszystkim mocny rumieniec, wynikający z wyższej o 5% zawartości barwników pod skórką (głównie antocyjanów i karotenoidów) oraz kwasowość wyższą od przeciętnej dla danej odmiany średnio o 5 %.

Zalety jabłek grójeckich wynikają z panujących w regionie grójeckim wyjątkowych warunków glebowo-klimatycznych. A także z umiejętności miejscowych sadowników, na które składa się doświadczenie dziesiątek pokoleń ich poprzedników. Okolice Grójca nazywane są bowiem „największym sadem Europy”. I to sadem o ugruntowanej renomie.

Królowa Bona w 1545 roku otrzymała duże połacie ziemi w powiecie grójeckim, o które dbała, ustanawiając liczne przywileje dla posiadaczy ogrodów. Sadownictwo znalazło też umocowanie prawne w akcie królewskim, wydanym przez Zygmunta Augusta. Dało to początek rozwojowi sadów owocowych, głównie jabłoniowych. W wielu dziełach historycznych znajdują się liczne wzmianki o sadach zarówno dworskich, jak i chłopskich na tym terenie. Dużą rolę w XIX-wiecznej historii jabłek grójeckich odegrali również duchowni, którzy byli wielkimi propagatorami sadownictwa. Na początku XX wieku zaczęto tu zakładać sady handlowe, a w 1918 roku wybudowano tu pierwszą przechowalnię owoców w Polsce. Pojawili się tu również pierwsi doradcy.

W wiekach wiekach XVII i XVIII dobry przykład dawali władcy, jak np. Stanisław August Poniatowski, którzy upowszechniali modę na ogrody. Przedstawiciele magnaterii podróżujący po Europie podpatrywali najlepsze wzory i naśladowali (Królikarnia, Łazienki, Arkadia, Mała Wieś). Zatrudniali w swoich majątkach ogrodników obcego pochodzenia, wykształconych według zachodnich wzorców. Dawniej drzewa owocowe sadzono w parkach jako element ozdobny mający praktyczne zastosowanie, a także w części zwanej sadem, przylegającej zazwyczaj do niego. Miały one dostarczać owoców właścicielom i nie brano pod uwagę względów ekonomicznych.

W wieku XIX miał miejsce postęp gospodarczy i techniczny, który można by porównać do rewolucji: nastąpił rozwój miast i wzrosło zapotrzebowanie na żywność, w tym również na owoce, poprawił się stan dróg, zbudowano kolej, co ułatwiło transport, zniesiono pańszczyznę, unowocześniono i zintensyfikowano produkcję rolną, a klęski głodu stały się rzadsze. Wraz z poprawą sytuacji na wsi, sadownictwo przestawało być elitarne i coraz częściej zakładano sady chłopskie, zwłaszcza pod koniec XIX stulecia.

Jednym z właścicieli Łęczeszyc byli Boglewscy, inicjatorzy ściągnięcia do zakonu Paulinów z Jasnej Góry w Częstochowie. Tu także rozwinęło się na przełomie XIX i XX w nowoczesne sadownictwo. Ówcześni właściciele rozwijali je obniżając np. poddanym włościanom opłaty podatkowe, a wśród mieszkańców promując specjalizację w nowych uprawach (sadownictwo), zamrażając im podatki na długie okresy. Na cześć tamtych wydarzeń powstały nazwy okolicznych wsi - Wola Łęczeszycka i Wólka Łęczeszycka.

W 1880 roku w guberni warszawskiej, która obejmowała znaczną część Mazowsza, powierzchnia sadów była największa (ponad 5100 mórg sadów dworskich, 2500 mórg sadów włościańskich i ponad 120 miejskich ). W powiecie grójeckim, leżącym w jego obrębie, obszar uprawy drzew i krzewów owocowych przy dworach również był największy spośród wszystkich powiatów Królestwa Polskiego. Duże nasadzenia odnotowywano też w Małej Wsi. Sadownictwo włościańskie rozwinięte było wówczas nieco słabiej. Dopiero z chwilą zniesienia pańszczyzny zaczęto sadzić drzewa owocowe w pobliżu domostw, a dopiero później w polu.

Po II wojnie światowej wskutek działalności placówek naukowych i ich filii terenowych (Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach) sadownictwo jeszcze bardziej się upowszechniło. Wprowadzono nowe urządzenia niezbędne do usprawniania prac w sadzie (ciągniki, opryskiwacze konne, a następnie ciągnikowe), skuteczniejsze środki ochrony roślin i plenniejsze odmiany, co doprowadziło do zwiększenia produktywności nasadzeń.

5 października 2011 r. jabłka grójeckie zostały wpisane do rejestru Unii Europejskiej jako produkt pod znakiem Chronione Oznaczenie Geograficzne. Ochroną objęto ponad 40 odmian, w tym Gala, Gloster, Idared, Lobo, Ligol) uprawianych na ściśle wyznaczonym obszarze. W województwie mazowieckim jest to 21 gmin, w łódzkim 5 gmin. Gminy o największej koncentracji upraw to: Belsk Duży, Błędów, Grójec, Warka (do 70% upraw). Producenci jabłek zobowiązani są do przestrzegania zasad Integrowanej Produkcji (IP) lub specyfikacji GLOBALGAP czyli systemu bezpieczeństwa żywności w rolnictwie, od przygotowania stanowiska do pakowania i etykietowania.

OGŁOSZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 14 maja 2008 roku w sprawie wniosku o rejestrację nazwy: „Jabłka grójeckie” jako chronione oznaczenie geograficzne

Źródła: Trzy znaki smaku
www.mazowieckiszlaktradycji.pl
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi o jabłkach na liście produktów tradycyjnych
Tradycje uprawy drzew owocowych
e-sadownictwo.pl